Niniejsza książka stanowi naukowy komentarz do – powstającej przez ponad półwiecze – twórczości Jerzego Ficowskiego na temat ludzi nazywanych Cyganami. Opracowanie obejmuje problematykę akcji osiedleńczo-produktywizacyjnej w PRL, twórczości literackiej, refleksji etnograficznej, badań nad zagładą w czasie II wojny światowej, kolekcji tzw. pieśni cygańskich oraz legendy biograficznej i twórczości Bronisławy Wajs (Papuszy). Prezentuje zróżnicowane teksty autora Cyganów na polskich drogach, mieszczące się w nakreślonym porządku problemowym: od zapisanych relacji świadków zagłady, przez wiersze, artykuły prasowe po trzykrotnie wznawianą, przełożoną na języki angielski i niemiecki uznaną rozprawę cyganologiczną. Na bazie tego zbioru przedstawia kreowaną przez Ficowskiego wizję cygańskości, którą pisarz konsekwentnie realizował we wszystkich odsłonach swojej pracy: popularyzatorskiej, literackiej, etnograficznej, historycznej, edytorskiej i translatorskiej. Najdobitniejszą realizacją tej wizji są praktyki, którym poeta poddawał utwory Bronisławy Wajs (Papuszy), w niniejszej rozprawie pierwszy raz zaprezentowane w oryginalnej formie. Intelektualny konstrukt cygańskości zostaje w monografii wywiedziony przede wszystkim z dawnych i współczesnych cyganologicznych lektur Ficowskiego. Wnioski płynące z analizy polskiej i międzynarodowej recepcji dorobku cyganologicznego Jerzego Ficowskiego pozwalają postawić tezę, że dyskusja, która w drugiej połowie XX wieku w Europie Zachodniej zrewolucjonizowała badania nad społecznościami romskimi, ominęła prace autora Cyganów w Polsce, przyjmowane współcześnie – zarówno w Polsce, jak i na świecie – na ogół bezkrytycznie.